Özet: Kambiyo mevzuatımızda, ihracat bedellerinin yurda getirilmesinde tasarruf serbestisi bulunuyordu. Kur sorunları nedeniyle tasarruf serbestisi bir yıllığına geçici olarak kaldırılmıştı. Görülen lüzum üzerine bu süre 4 Eylül 2019 tarihinden geçerli olmak üzere altı ay daha uzatıldı.

GİRİŞ

TPKKH (Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında) 32 Sayılı Karara göre, on yılı aşkın süredir uygulanan “İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir, ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya bakanlık yetkilidir” şeklindeki hükmün uygulaması bir yıl öncesine kadar devam etti. Ancak, ihracat bedellerinin yurda getirilmesindeki “serbest tasarruf” uygulaması sonrası, bazı firmalarca ihracat bedellerini banka üzerinden yurda getirmek yerine başka yöntemlerle kapatma veya uzun yıllar hiç getirmeme gibi yollara başvuruldu. Bu da; muhasebe hatalarına, uzun süre kapanmayan yurt dışı alacakların kur farklarının vergilenmesine ve vergi incelemelerinde sıkıntılara yol açıyordu.

Daha da ötesi, son yıllarda global siyasi ve ekonomik olumsuz gelişmeler, ülkemiz ekonomisinde yaşanan ciddi finansal sorunlar ve Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değer kaybının yarattığı kur sorunu nedeniyle bir dizi tedbir alınmasına ihtiyaç duyuldu. Önemli tedbirlerden birisi de, “ihracat bedellerinin yurda getirilmesindeki tasarruf serbestliğine altı ay süre ile son verilmesi” oldu. Ardından altı aylık sürenin uzatılması sonrası ilave altı aylık yeni süre uzatımıyla uygulama 3 Eylül 2018 den 3 Mart 2020 tarihine kadar 18 ay süreyle geçerli olmuş oluyor.

YENİ DÜZENLEME

4 Eylül 2018 tarihli ve 30525 sayılı Resmi Gazete’de “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (İhracat Bedelleri Hakkında) (No: 2018-32/48)” ile; Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkisini kullanarak, Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat bedellerinin fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 180 gün içinde yurda getirilmesi ve söz konusu bedellerin en az %80’inin bir bankaya satılmasının (Türk Lirasına çevrilmesinin) 6 ay süre ile zorunlu olduğuna ilişkin ilk değişiklik yürürlüğe girmişti. Bu zorunluluk; 4 Mart 2019 tarihine sona ermesi gerekirken, 3 Mart 2019 tarihli ve 30703 sayılı Resmigazete’de yayımlanan 2019-32/53 No.lu Tebliğ ile söz konusu süre altı ay daha uzatılarak uygulamanın yürürlüğü bir yıla çıkarılmıştı.

Son olarak, 31 Ağustos 2019 Tarih ve 30874 sayılı ResmiGazete’de yayımlanan 2019-32/55 No.lu Tebliğ ile daha önce bir yıla çıkarılan süre, altı ay daha uzatılarak 3 Mart 2020 tarihine kadar toplamda 18 ay süreyle uygulaması devam edecek olup, gelişmelere göre sürenin tekrar uzayacağı tahmin ediliyor.

III. DÜZENLEMENİN KAPSAMI VE KOŞULLARI

Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat bedellerinin fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 180 gün içinde yurda getirilmesi ve söz konusu bedellerin en az %80’inin bir bankaya satılması (Türk Lirasına çevrilmesi) zorunluluğun kapsamı ve koşulları ilgili tebliğ ve genelgelerde detaylı açıklanmış bulunuyor olmakla birlikte özeti aşağıdaki gibidir;

• Uygulama, 04/09/2018 tarihinden itibaren (18 ay süreyle) 3 Mart 2020 tarihine kadar yürürlükte olacak.
• İhracat bedellerinin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemez. Söz konusu bedellerin en az %80’inin bir bankaya satılması zorunludur.
• İhracata aracılık eden bankalar ihracat bedellerinin yurda getirilmesini ve satışının yapılmasını izlemekle yükümlüdür.
• Bedel getirme süreleri içinde yurda getirilen ihracat bedelleri; ihracatçının ithalat bedelleri, sermaye hareketlerine ilişkin ödemeleri, görünmeyen işlemlere ilişkin giderleri ve transit ticaretinin alış bedeli ile söz konusu süreler içinde bankalarca mahsup edilebilir.
• Bedelleri yurda getirilme süresi içinde gelen ihracat ile ilgili hesaplar aracı bankalarca kapatılır. Süresi içinde kapatılmayan ihracat hesapları aracı bankalarca 5 iş günü içinde ihbar edilecek, 10 iş günü içinde ilgililere 90 gün süreli ihtarname gönderilecektir. Firmalara, mücbir sebeplerin varlığı halinde, ek süre verilebilir.
• 100.000 Doları veya eşitini aşmamak üzere, mücbir sebeplerin varlığı dikkate alınmaksızın beyanname veya formda yer alan bedelin %10’una kadar noksanlığı olan ihracat hesapları doğrudan bankalarca ödeme şekline bakılmaksızın, 200.000 Doları veya eşitini aşmamak üzere, beyanname veya formda yer alan bedelin % 10’una kadar açık hesaplar ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, terkin edilmek suretiyle kapatılacaktır. 200.000 doları veya eşitini aşan noksanlığı olan açık hesaplara ilişkin terkin talepleri ise Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır.

Ticari amaçla mal ihracında, bedellerin yurda getirilme süresi içinde gelen ihracat ile ilgili hesaplar aracı bankalarca kapatılır. Süresi içinde kapatılmayan ihracat hesapları aracı bankalarca 5 iş günü içinde muamelenin safhalarını belirtecek şekilde yazılı olarak ilgili Vergi Dairesi Başkanlığına veya Vergi Dairesi Müdürlüğüne ihbar edilir. İlgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, ihbarı müteakip 10 iş günü içinde ilgililere hesapların kapatılmasını teminen 90 gün süreli ihtarname gönderilir. Bu süre içinde hesapların kapatılması veya belirtilen mücbir sebep hallerinin ya da haklı durumun belgelenmesi gereklidir.

Mücbir sebeplerin varlığı halinde, mücbir sebebin devamı müddetince altışar aylık dönemler itibarıyla ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce ek süre verilir. Mücbir sebep halleri dışında kalan haklı durumların varlığı halinde, hesapların kapatılmasına ilişkin altı aya kadar olan ek süre talepleri, firmaların haklı durumu belirten yazılı beyanına istinaden üçer aylık devreler halinde ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, altı aylık süreden sonraki ek süre talepleri Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır. https://goo.gl/RkqgJX

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

2008 öncesi, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi belli koşullarda zorunluydu. O dönemlerde, serbest piyasa ekonomisi çerçevesinde ihracatçı firmalar nezdinde Hazine Müsteşarlığı’ndan yurtdışında yatırım yapmak gibi bazı haklı talepler söz konusu oldu. Bunun üzerine, yapılan bir düzenlemeyle, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi zorunluluğu kaldırılarak “tasarrufu serbest” bırakılmıştı. Uzun yıllardır devam eden bu uygulama aynı zamanda aşağıdaki bazı sorunlara da yol açıyordu.

• İhracat bedelleri yurda hiç getirilmediği veya kısmen getirildiği halde, satışın tamamı ihracat sayıldı ve döviz gelirleri olarak birçok işlemde veri olarak kullanıldı.
• Yurt içinde yatırım yerine yurtdışında yatırımlara ağırlık verildi.
• İhracat bedelleri kısmen banka aracılığı ile getirildi, kısmen hiç getirilmedi veya yasal olmayan yollardan getirilerek alacak hesapları kapatıldı.
• Getirilemeyen veya kapatılamayan ihracat bedelleri üzerinden uzun yıllar değerleme sonucu kur farklarından dolayı ciddi vergi yükleri yaşandı.
• İhracat bedelleri bir şekliyle tahsil edilmiş olduğu, fiilen alacak kalmadığı halde, kambiyo mevzuatına göre kapatılmadığı için hesaplarda alacak kaydı fiktif olarak devam etti. Bu da, mali tabloların doğruluğunu tartışır hale getirdi.

Dolayısıyla, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi veya kapatılmasındaki serbestlik çok doğru bir uygulama değildi. Ancak, şimdi getirilen geçici (18 aylık) zorunlu düzenlemenin, vergi ve para politikaları da dikkate alınarak kalıcı bir düzenleme haline getirilmesi daha doğru bir uygulama olacaktır.

Sonuç olarak; uygulamanın sağlıklı takibi ve herhangi bir cezayla karşılaşılmaması için konu hakkında; Resmi Gazete’de yayınlanan 32 sayılı Karara İlişkin 2018-32/48 No.lu Tebliğ ve daha sonra Merkez Bankasının konu hakkında 7 Kasım 2018 de yayımlanan İhracat Genelgesi ve en son Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 30 Haziran 2019 tarihinde yayımlanan Seri No: 2019/3 Uygulama İç Genelgesinin ihracatçılar tarafından dikkatli takip edilmesinde fayda bulunuyor.